ကီးစတုန်းမျိုးစိတ်များမိတ်ဆက် - ၁

#နိဒါန်း

ရောမခေတ်သည် လူ့ယဉ်ကျေးမှုသမိုင်းတလျှောက်တွင် အရေးကြီးသော လမ်းခုလတ်မှတ်တိုင်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ရောမခေတ်အကြောင်းပြောလျှင် ယင်းခေတ်၏ ဗိသုကာလက်ရာများမှာလည်း မပါမဖြစ်ပေ။ ရောမခေတ်အဆောက်အဦများ၏ ထင်ရှားသောအမှတ်အသားများအနက် တစ်ခုကတော့ အမိုးခုံး(Roman arch) များ ဖြစ်သည်။ 

ယနေ့မျက်မှောက်ခေတ်ကဲ့သို့ ခေတ်မီစက်ယန္တရားများ၊ တိုင်းတာရေးနည်းလမ်းများ၊ ကုန်ကြမ်းများ မပါဝင်ဘဲ ကျောက်တုံးများကိုပင် အသုံးပြုကာ အနုပညာလက်ရာမြောက်ပြီး နှစ်ပေါင်းထောင်ချီကြာမြင့်အောင်ပင် ခိုင်မာလွန်းလှသည့်  Roman arch များကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြပုံမှာ နှောင်းခေတ်လူသားတို့ပင် လေးစားအားကျခဲ့ရသည်။ စင်စစ် ယင်း Roman arch များသည်ပင် ရောမခေတ် ဗိသုကာလက်ရာများ၏ အခြေခံအကျဆုံးအစိတ်အပိုင်းများ ဖြစ်သည်။ ယင်းတို့သည် ရှေးခေတ်သမိုင်းတလျှောက် ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများ ထွန်းကားလာစေဖို့ အဓိကကျသည့် တွန်းအားတစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ 

Roman arches များ တည်ဆောက်ရာတွင် ဘေးနှစ်ဖက်မှ ကျောက်တုံးကြီးများကို  စီကာဆင့်ကာဖြင့် တည်ဆောက်လာပြီး အပေါ်သို့ရောက်လာသည့်အခါ နှစ်ဖက်စလုံးမှ ကျောက်တုံးများကို အတွင်းသို့ ကွေးညွှတ်ကာ ဆက်လက်စီရီကြရသည်။ ထိုကျောက်တုံးများ၏ အလယ်တည့်တည့်တွင် ကီးစတုန်း (Keystone) ဟု ခေါ်သော ကျောက်တုံးကို သပ်လျှိုကာ ဖိချပေးရသည်။

ကီးစတုန်းများသည် နှစ်ဖက်စလုံးရှိ ကျောက်တုံးများကို ခိုင်မာစေသည့်အပြင် နှစ်ဖက်အဆက် အစပ်ကိုလည်း တည်ဆောက်ပေးသည်။ ထို့ကြောင့် Roman arches များ၏ ခိုင်မာမှုမှာ ကီးစတုန်းများပေါ်တွင် မူတည်သည်။ အကယ်၍ ကီးစတုန်းကို ဖယ်ရှားလိုက်ပါက Roman arch မှာ ပြိုကျပျက်စီးသွားမည် ဖြစ်သည်။ 

လူ့ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ကြုံတွေ့ရသည့် ကိစ္စရပ်များကို လေ့လာသုံးသပ်ကြသည့်အခါတွင်လည်း ယင်းကိစ္စရပ်၏ အစိတ်အပိုင်းများအနက်မှ တစ်ခုခုကို ဖယ်ရှားလိုက်ရုံဖြင့် ကိစ္စရပ်ကြီးတစ်ခုလုံး ပျက်သုဉ်းသွားရသည့်အနေအထားမျိုး ရှိနေတတ်ပါသည်။ ထိုကဲ့သို့သော အစိတ်အပိုင်းမျိုးကို Roman arch များရှိ ကီးစတုန်းများနှင့်တင်စားကာ ကီးစတုန်းဟု ခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိကြပါသည်။ 

လူသားတို့နေထိုင်ရာ ကမ္ဘာမြေကြီး၏ ဂေဟစနစ်ကို လေ့လာရာတွင်လည်း ဂေဟစနစ်ကြီး တစ်ခုလုံးကို ထိန်းချုပ်ထားသည့်မျိုးစိတ်များရှိနေသည်ကို ပညာရှင်များ တွေ့ရှိခဲ့ကြပါသည်။ ဂေဟစနစ်တစ်ခုအတွင်းမှ မျိုးစိတ်တစ်ခုကို ဖယ်ရှားလိုက်ရုံဖြင့် ယင်းဂေဟစနစ်တစ်ခုလုံး ပျက်သုဉ်းသွားရသည့် သာဓကပေါင်းများစွာကို သုတေသီများက ရှာဖွေဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့ကြပြီး ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ယင်းမျိုးစိတ်များကို သုတေသီများက ကီးစတုန်းမျိုးစိတ်များ (Keystone species) ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြပါသည်။

အင်္ဂလိပ်စာရေးဆရာ ဂျော့ချ်အိုဝဲလ် (Gorge Owell) ၏ “Animal Farm” ဟူသော ဝတ္ထုမှာ ကမ္ဘာကျော်ခဲ့ပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် “ခြေလေးချောင်းတော်လှန်ရေး” ဟူ၍ ဆရာ ကြီး သခင်ဗသောင်း က ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့သည်။ ထိုဝတ္ထုနှင့်အတူ ဝတ္ထုထဲမှ “All animals are equal, but some animals are more equal than others. (သတ္တဝါအားလုံးမှာ တန်းတူညီမျှပင်ဖြစ်သည်။ သို့သော် တချို့သတ္တဝါများမှာမူ အခြားသူများထက်ပို၍ တန်းတူညီမျှရှိကြသည်)” ဟူသော စကားမှာလည်း ကမ္ဘာ ကျော်ခဲ့ရသည်။ ကွန်မြူနစ်ဆန့်ကျင်ရေးစိတ်ရှိသော ဂျော့ချ်အိုဝဲက လူတန်းစားကွာခြားမှုမရှိသော လူ့ဘောင်ကို တည်ဆောက်လိုသည့် ကွန်မြူနစ်၊ ဆိုရှယ်လစ်များကို ထေ့ငေါ့ကာ ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ 

ထိုစကားကိုပင် ခေတ်သစ် ဂေဟဗေဒပညာရှင်များက အခြားအဓိပ္ပာယ်တစ်မျိုးဖြင့် ပြောဆိုနေကြပြန်သည်။ “All animals are equal, but some animals are more equal than others.” ဟူသော Gorge Owell ၏ စကားကို ဂေဟဗေဒပညာရှင်များက အခြား ပုံစံတစ်မျိုးဖြင့် နားလည်လက်ခံထားကြသည်။ 

သက်ရှိမျိုးစိတ်များအားလုံးသည် ဂေဟစနစ်ကြီးအတွက် ညီမျှစွာ အရေးကြီးကြသည် ချည်းဖြစ်သော်လည်း အချို့မျိုးစိတ်များ (ကီးစတုန်းမျိုးစိတ်များ) မှာမူ ဂေဟစနစ်ကြီး ရှင်သန်ကောင်းမွန်ရေး အတွက် ပို၍ ညီမျှစွာ အရေးကြီးကြသည် မဟုတ်ပါလား။ 

#ခိုင်ကြည်သစ် 

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။ 

မာလာမြိုင် ကုမ္ပဏီ ကြော်ငြာ

ပြောင်ခင်းမှာ ပေါင်းရှင်းဖို့ ဘူဒိုဇာ လာပြီ ဒိုး... ပြောင်းခင်း စိုက်နေရင်း ပေါင်းခင်းမဖြစ်သွားရအောင် မအပ်စပ်တဲ့ ပေါင်းတွေအကုန်ဒိုးဖို့ "ဘူဒိုဇာ" လာပြီဗျို့။ ပြောင်းခင်းထဲက ပေါင်းတွေကို အမြစ်ပြတ် သုတ်သင်ပေးမယ့် အစွမ်းထက်ထက် ဆေးတစ်လက် ဆိုရင် ပေါင်းမနိုင်ခင် "ပြောင်း" နိုင်ဖို့ ပြောင်းအထူး ရွေးချယ်ပေါင်းသတ်ဆေး "ဘူဒိုဇာ" နဲ့ဆိုရင် ဘယ်ပေါင်းတွေ ခံနိုင်ပါ့မလဲ? အဓိကပေါက်တတ်တဲ့ "မြေဇာ၊ မြက်ယား၊ ဆင်ငို၊ လက်သဲခွ၊ ဝမ်းဘဲစာ၊ လေးခွမြက်၊ ဝက်ကျွတ်၊ တောဟင်းနုနွယ်၊ မှိုချဥ်၊ ဟင်းဂလာ၊ ခွေးသေးပန်း၊ ဗောက်ပင်၊ ဗောက်လောက်ညို၊ ဆေးပုလဲ၊ ပရန္နဝါ၊ မြက်မုန်ညင်း" တို့ကို အမြစ်ပြတ် အထူးနှိမ်နင်းဖို့ "ဘူဒိုဇာ" ရှိရင် စိတ်သာချလိုက် ဦးကြီးတို့ရေ။ ပြောင်းဖူးပင် တစ်လသားမပြည့်မီ ပေါင်းအရွက် (၂-၄) ရွက် ထွက်ချိန်မှာ အချိန်မှန်မှန်နဲ့ မြန်မြန် သုံးထားဖို့ပဲ တိုက်တွန်းလိုက်ချင်တယ်ဗျ။ လက်မနှေးဘဲ အခုပဲ ပြောင်းခင်းထဲကပေါင်းတွေ "ဘူဒိုဇာ" နဲ့ ရှင်းလိုက်ရအောင်။

Read more

Facebook page သို့သွားရန်