အစိမ်းရောင်လမ်း - အမြစ်ပုပ်စေတဲ့ အကြောင်းများနဲ့ ကာကွယ်ကုသခြင်း

သီးနှံပင်တွေမှာ အမြစ်ပုပ်ခြင်းဟာ အပင်ရဲ့ အမြစ်တွေကို တိုက်ခိုက်နိုင်တဲ့ မှိုနဲ့ အူးမိုက်စိ (omycetes) အမျိုးမျိုးကြောင့် ဖြစ်ပွားရတဲ့ ရောဂါဖြစ်ပါတယ်။ အမြစ်ပုပ်ခြင်းဟာ ရေစိမ့်ဝင်မှုအားနည်းပြီး အစိုဓာတ်မပြတ်ရှိနေတဲ့နေရာမှာ ဖြစ်ပွားနိုင်ချေအများဆုံးရှိပြီး အဓိကအားဖြင့် မြေဆောင်ရောဂါပိုးတွေကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ သီးနှံပင်ရဲ့ အရွက်တွေ အဝါရောင်ပြောင်းလာတာ (သို့မဟုတ်) ကြီးထွားမှုနှေးကွေးလာတာမျိုးကို သတိပြုမိတယ်ဆိုရင် အပင်တွေဟာ အမြစ်ပုပ်ခြင်းကို ခံရနိုင်ချေများနေပြီလို့ ယေဘုယျအားဖြင့် ယူဆနိုင်ပါတယ်။ အဲ့ဒီလိုအခြေအနေမှာ အပင်တွေကို သေချာဂရုမစိုက်နိုင်ဘူးဆိုရင်တော့ အပင်တွေတဖြည်းဖြည်း သေဆုံးသွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ကောင်းတဲ့ အချက်တစ်ချက်ကတော့ အမြစ်ပုပ်ခြင်း (root rot) ကို ကုသရတာက အတော်အသင့် လွယ်ကူပါတယ်။ မြေဆီလွှာကို သင့်လျော်တဲ့ စီမံခန့်ခွဲမှုနဲ့ ကုသမှုတွေ ပြုလုပ်ပေးခြင်းဖြင့် အပင်တွေကို တိုက်ခိုက်တဲ့ အမြစ်ပုပ်ခြင်းကို တားဆီးနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ယခုဆောင်းပါးမှာတော့ အမြစ်ပုပ်ခြင်း အမျိုးအစားတွေနဲ့ ၎င်းတို့ကို ဘယ်လိုခွဲခြားပြီး ကာကွယ်နိုင်မလဲဆိုတာကို လေ့လာကြရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

အမြစ်ပုပ်ခြင်း အမျိုးအစားများ

၁။ အာမီလေးရီးယား (Armillaria)

ဒီမှိုအမျိုးအစားဟာဆိုရင် ရွက်ကြွေပင်တွေ၊ အမြဲစိမ်းသစ်ပင်တွေနဲ့ ချုံပုတ်ပင်တွေမှာပါ ကျရောက်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းမှိုတွေဟာ သစ်ပင်ငုတ်တို (သို့မဟုတ်) အပင်ရဲ့ အမြစ်စနစ်ကဲ့သို့ အပျက်အစီးရှိနေတဲ့ နေရာတွေမှာ အမည်းရောင်ကြိုးကဲ့သို့ မှိုမျှင်တွေအဖြစ်နဲ့ သူ့တို့ကိုယ်သူတို့ ထိန်းသိမ်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျန်းမာတဲ့အပင်တွေရဲ့ အနီးမှာ မှိုရောဂါကျရောက်နေတဲ့အပင်တွေ ရှိနေတဲ့အခါ ၎င်းတို့ကိုပါ ကူးစက်လာစေမှာဖြစ်ပါတယ်။

ရောဂါပိုးကူးစက်ပြီးတဲ့နောက်မှာ မှိုတွေဟာ အပင်ရဲ့အမြစ်စနစ်ထဲကို ဝင်ရောက်သွားပြီး အတွင်းဘက်ကနေစတင်ဆွေးမြည့်လာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အပင်တွေမှာ ရောဂါလက္ခဏာပြဖို့ကတော့ အချိန်အားဖြင့် ကွာခြားမှု ရှိနိုင်ပါတယ်။ ဒီရောဂါကျရောက်တဲ့အခါ အပင်ရဲ့ အခေါက်နဲ့အသားကြားမှာ မှိုတက်နေတဲ့ အဖြူရောင်အလွှာအဖြစ်နဲ့ Armillaria မှိုတွေကို တွေ့မြင်ရမှာဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ဟာ ကြိုးနဲ့ဆင်တူကာ ပျော့ပျောင်းနေမှာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

ခြုံငုံကြည့်ရင်တော့ အပင်ခြေရင်းကို မှိုမျှင်တွေ ဖုံးလွှမ်းသွားမယ်ဆိုရင် အပင်သေဆုံးနိုင်ချေရှိနေပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

Armillaria မှိုရဲ့ အဖြစ်များတဲ့ လက္ခဏာများ

အရွက်အညိုရောင်ပြောင်းခြငး
ကိုင်းဖျားခြောက်ခြင်း
နူနာပုံစံဖြစ်လာခြင်း
အရွက်များ ညှိုးနွမ်းခြင်း
အရွက်များ ကြွေကျခြင်း

၂။ ဖျူစေရီယမ် (Fusarium)

အပင်အတော်များများမှာ ဖြစ်ပွားလေ့ရှိတဲ့ Fusarium မှိုတွေကတော့ မြေဆီလွှာကနေသာမက လေထဲကနေပါ သယ်ဆောင်ပျံ့နှံ့နိုင်တဲ့ မှိုရောဂါ အမျိုးအစားတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှိုတွေဟာ သေဆုံးနေသော (သို့မဟုတ်) ဆွေးမြည့်ပျက်စီးနေသော အော်ဂဲနစ်ပစ္စည်းတွေပေါ်မှာ အဆွေးစားသက်ရှိ (saprophytes) အဖြစ်နဲ့ ရှင်သန်နေထိုင်နိုင်ပြီး အချို့သောမှိုမျိုးကွဲတွေဆိုရင်တော့ ခုခံအားကျဆင်းနေတဲ့တိရစ္ဆာန်တွေနဲ့ လူတွေကိုပါ ကူးစက်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Fusarium မှိုတွေဟာ ပူနွေးပြီး စိုစွတ်တဲ့ အခြေအနေမှာ ကောင်းစွာရှင်သန်ကြီးထွားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ သို့ပေမဲ့ ဆောင်းရာသီလို အချိန်ကာလမှာဆိုရင်တော့ ဆဲလ်နံရံ ၂ ထပ်ပါဝင်တဲ့ နားနေအဆင့်စပိုး (chlamydospores) အဖြစ်နဲ့ ရှင်သန်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ရာသီဥတု ပူနွေးလာတဲ့အချိန်မှာဆိုရင်တော့ chlamydospores တွေဟာ အညှောက်ပေါက်လာပြီး mycelium လို့ခေါ်တဲ့ ကျယ်ပြန့်သောမှိုအစုအဝေးအဖြစ်နဲ့ တွေ့ရှိရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ထို့နောက် ၎င်းတို့ဟာ အပင်ရဲ့ အမြစ်တစ်သျှူးတွေနဲ့ ထိတွေ့ပြီးတဲ့နောက်မှာ အပင်တွေဆီကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Fusarium ရဲ့ အဖြစ်များသော လက္ခဏာများ

ကြီးထွားမှုရပ်တန့်သွားခြင်း
အရွက်များဝါခြင်း
အပင်ညှိုးနွမ်းခြင်း
ရွက်ကြောများ အရောင်ပြောင်းခြင်း
အရွက်များ ညှိုးနွမ်းခြင်း

၃။ ပိုင်သီယမ် (Pythium)

Pythium ဟာ အမြစ်ပုပ်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အဆွေးစား အူးမိုက်စိ (omycete) ဖြစ်ပါတယ်။ မြေဆီလွှာမှာရော ရေထဲမှာပါ ရှင်သန်နေထိုင်နိုင်တဲ့ ရေမှိုတွေဆိုပြီးတော့လည်း လူသိများတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းတို့ရဲ့ ကြီးထွားမှုနဲ့ အာဟာရရရှိတဲ့ပုံစံတွေဟာ မှိုတွေနဲ့ ဆင်တူနေတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

Pythium ဟာ လိုတာထက် ရေပိုလျှံနေတဲ့ မြေဆီလွှာ (saturated soil) မှာ ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးလာပြီး မြေဆီလွှာ အပူချိန် ၄၁ ကနေ ၅၉ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်ကြားမှာ အတက်ကြွဆုံးဖြစ်ပါတယ်။ အညှောက်ပေါက်ပြီး ၃ ရက်မှ ၅ ရက်အတွင်းမှာ မျိုးစေ့တွေကို စတင်ကူးစက်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဆိုပါ oomycete တွေဟာ ဆောင်းရာသီလိုကာလမျိုးမှာ အူးစပိုး (oospore) အဖြစ်နဲ့ ၎င်းရဲ့ နှစ်စဉ်ဘဝစက်ဝန်းကို စတင်ပြီး အေးမြစိုစွတ်တဲ့ မြေဆီလွှာအခြေအနေ ရောက်ရှိတဲ့အခါ ကြီးထွားလာတာဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ဆုံးမှာတော့ ၎င်းတို့ဟာ အပင်တွေကို ကျူးကျော်ဖို့ရာ အဆင်သင့်ဖြစ်နေတဲ့ ရွေ့လျားနိုင်တဲ့ အမျှင်ငယ်ပါဝင်သော ဇူးစပိုး (flagellated zoospores) အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ Oomycete မှိုတွေရဲ့ စပိုးတွေကို zoospore လို့ ခေါ်ဆိုကြတာဖြစ်ပါတယ်။

Zoospore ပေါ်မှာရှိနေတဲ့ အမျှင်ငယ် (flagella) တွေဟာ အနီးဆုံးမှာရှိနေတဲ့ လက်ခံအပင်ဆီကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ဖို့အတွက် အရှိန်ပြင်းပြင်းနဲ့ ကူးခတ်သွားလာနိုင်အောင် ကူညီပေးနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Zoospores တွေဟာ ပျိုးပင်များ (သို့မဟုတ်) အမြစ်များကဲ့သို့ ပျက်စီးနေတဲ့ အပင်တစ်သျှူးတွေကို စုစည်းပြီး အပင်ရဲ့ အမြစ်တစ်သျှူးတစ်လျှောက် ပျံ့နှံ့သွားစေ မဲ့ မှိုမျှင် (mycelium) အဖြစ်နဲ့ ဆဲလ်တွေကို ထုတ်လုပ်ပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ရောဂါကူးစက်ပြီးတဲ့နောက်မှာ ၎င်းတို့ဟာ sporangia လို့ခေါ်တဲ့ မျိုးပွားနိုင်တဲ့ စပိုးအိတ်တွေကို ထုတ်ပေးမှာဖြစ်ပြီး ရောဂါပြဿနာဖြစ်စေတဲ့ ဘဝစက်ဝန်းကို ပြန်လည်စတင်စေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Pythium ရဲ့ အဖြစ်များသော လက္ခဏာများ

မြစ်အုံပုပ်ခြင်း
ကြီးထွားမှု နှေးကွေးခြင်း
အရွက်များဝါခြင်း
အစေ့ပုပ်ခြင်း
အပင်ညှိုးနွမ်းခြင်း

၄။ ရိုင်ဇိုတိုးနီးယား (Rhizoctonia)

Rhizoctonia solani ဟာ အပင်မျိုးစိတ်များစွာကို ကူးစက်နိုင်တဲ့ အပြင်းထန်ဆုံးသော ရောဂါတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှိုဟာ ၃၆ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်အထိ နိမ့်ပါးတဲ့ အပူချိန်ထိ ရှင်သန်နိုင်ပြီး ပူနွေးစိုစွတ်တဲ့ အခြေအနေတွေမှာဆိုရင် ပြင်းထန်စွာ တိုက်ခိုက်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Fusarium၊ Pythium စတာတွေနဲ့ မတူတဲ့အချက်ကတော့ Rhizoctonia solani ဟာ ဆောင်းရာသီမှာ မှိုမျှင် (mycelium) အဖြစ်နဲ့ ရှင်သန်နေထိုင်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ မြေဆီလွှာမှာ အပူချိန်ပူနွေးလာတာနဲ့အမျှ mycelium တွေဟာ ကြီးထွားလာပြီး အပင်ရဲ့ အမြစ်တွေနဲ့ စတင်ထိတွေ့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ hyphae လို့ သိကြတဲ့ mycelium ရဲ့ အလွန်သေးငယ်တဲ့ အမျှင်တွေဟာ အပင်တစ်ရှူးတွေရဲ့ မျက်နှာပြင်တစ်လျှောက်မှာ အဖုများကိုဖြစ်ပေါ်စေပြီး ရောဂါကျရောက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

၎င်းဟာ ရောဂါဖြစ်ပွားဖို့ နေရာများစွာကို ဖန်တီးပေးပြီး ရောဂါပိုးဝင်တဲ့နေရာ အများအပြားရှိတာကြောင့် ရောဂါကျရောက်နေတဲ့ အပင်တစ်သျှူးတွေရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေဟာ ပျက်စီးသွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Rhizoctonia solani ရဲ့ အဖြစ်များသော လက္ခဏာများ

ခါးရိခြင်း
ပင်စည်ပေါ်မှာ အနာဖြစ်ပေါ်ခြင်း
ပင်စည်နဲ့ အမြစ်အုံပုပ်ခြင်း
အပင်ညှိုးနွမ်းခြင်း
ကြီးထွားမှု ရပ်တန့်သွားခြင်း

၅။ အမည်းရောင် အမြစ်ပုပ်ရောဂါ (Thielaviopsis Basicola)

Thielaviopsis Basicola မှိုဟာ အမည်းရောင် အမြစ်ပုပ်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေပြီး ၎င်းရဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတွေဟာ အခြားသော အမြစ်ပုပ်ခြင်းပုံစံတွေနဲ့ မကြာခဏ ရောထွေးလေ့ရှိပါတယ်။ ရောထွေးလေ့ရှိတဲ့ လဏ္ခဏာတွေကတော့ အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း၊ ကြီးထွားမှုနှေးကွေးခြင်း၊ အရွက်များ အဝါရောင်ပြောင်းလာခြင်းတို့ ဖြစ်ပါတယ်။

အမည်းရောင် အမြစ်ပုပ်ခြင်းဟာ အပင်ရဲ့အမြစ်ပေါ်မှာ အမည်းရောင်အနာတွေကို ဖြစ်ပေါ်လာစေပြီး ၎င်းတို့ဟာ အပင်ရဲ့ရေသောက်မြစ်ကနေ ဘေးဘက်အမြစ်တွေအထိ ပျံ့နှံ့သွားပြီး နူနာ (canker) ပုံစံမျိုးဖြစ်ပေါ်လာမှာပါ။ အဆိုပါအမည်းရောင် စပိုးတွေဟာ အမြစ်အုံနဲ့ ပင်စည်များအထိ ပျံ့နှံ့နိုင်ပြီး တစ်သျှူးများ သေဆုံးကာ အရွက်များကို ညှိုးနွမ်းစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Thielaviopsis Basicola ရဲ့ အဖြစ်များသော လက္ခဏာများ

အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း
ကြီးထွားမှုနှေးကွေးခြင်း
အရွက်များဝါခြင်း
အမြစ်ပေါ်မှာ အမည်းရောင်အနာများ ပေါ်လာခြင်း
နူနာပုံစံ ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း

( အပိုင်း - ၂ မှာတော့ အမြစ်ပုပ်ခြင်းကို ကာကွယ်နိုင်မဲ့ နည်းလမ်းအချို့ကို ဆက်လက်မျှဝေပေးသွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်)

ဇင်ထူးနိုင်

Ref:https://www.backyardboss.net/

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...