တောမီးလောင်ဖို့ ဘာကြောင့်လို..

နွေရာသီရောက်တိုင်း တောမီးလောင်တတ်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် သြစတြေးလျ၊ အမေဇုန်သစ်တော၊ အမေရိကားအနောက်ပိုင်းပြည်နယ်တွေနဲ့ ရုရှား ဆိုက်ဘေးရီးယားဒေသတို့ဟာ တောမီးဒဏ် မကြာမကြာ ခံကြရပါတယ်။ မနှစ်တုန်းက ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်မှာ ပြည်နယ်သမိုင်းတစ်လျှောက် ဒုတိယအကြီးဆုံး တောမီးကြီး လောင်ကျွမ်းခဲ့ပါတယ်။ မီးလောင်ပြင်ဧရိယာ ဧကကိုးသိန်းခွဲကျော် ရှိပြီး ရုဒ်အိုင်းလန်းပြည်နယ်လောက်တောင် ကျယ်ပြောပါတယ်။ ဒီနှစ်ထဲလည်း နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်မှာ အကြီးဆုံးတောမီးအဖြစ် ဧက သုံးသိန်းကျော် လောင်ကျွမ်းခဲ့ပြန်ပါတယ်။

တောမီးဟာ လူသားတွေကို ဒုက္ခအကြီးအကျယ် ပေးတတ်ပါတယ်။ ဒီတိုင်အောင် ဒီမီးက တောတစ်တောရဲ့ ဘဝစက်ဝန်းလည်ပတ်မှုအတွက် အလွန်တရာ အရေးပါနေပြန်ပါတယ်။ တောမီးဟာ လောင်သင့်သလောက်သာ လောင်ရင် ဘယ်လိုဖြစ်သလဲ။ ထိန်းမနိုင်သိမ်းမရ ကြီးမားကျယ်ပြန့်လွန်းရင်ရော ဘယ်လို ပြောင်းလဲမှုကြီးတွေ ကြုံရတတ်ပါသလဲ။

တောမီးဟာ သစ်တောမြေတွေ မြေဆီသြဇာကောင်းလာစေတဲ့ သဘာဝနည်းလမ်းတစ်ခုပါ။ သစ်တောတစ်တောမှာ ကာလကြာလာတာနဲ့အမျှ တောကြမ်းပြင်ပေါ် အမှိုက်သရိုက်တွေ စုဝေးပြီး အာဟာရကြွယ်ဝတဲ့ အလွှာတစ်လွှာ ဖွဲ့စည်းဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။ ပုံမှန်အတိုင်းဆိုရင် ဒီအမှိုက်သရိုက်တွေဟာ ကောင်းကောင်း ဆွေးမြည့်ပြိုကွဲမသွားတာကြောင့် အပင်တွေကနေ စုပ်ယူစားသုံးနိုင်ခြင်းမရှိပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ မီးလောင်ကျွမ်းသွားပြီးရင်တော့ အပင်အာဟာရတွေ မြေကြီးထဲကို ရောက်သွားပါတော့တယ်။

နောက်ပြီး နှစ်ချို့သစ်တောကြီးတွေထဲက ဧရာမသစ်ပင်ကြီးတွေ တောမီးကို ဖြတ်ကျော်ရှင်သန်နိုင်အောင် သဘာဝက ဖန်တီးပေးထားပါတယ်။ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်မှာ ပေါက်ရောက်တဲ့ သစ်နီပင်ကြီးတွေဆိုရင် အပင်ကြီးဘဝရောက်တာနဲ့ ထူထဲတဲ့ မီးဒဏ်ခံသစ်ခေါက်တွေ ဖြစ်တည်လာပြီး သစ်ပင်ရဲ့ အသက်ဇီဝိန်ကို မီးဘေးကနေ ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ တောမီးလောင်နေကျ ဒေသတွေမှာ အပင်မျိုးစိတ်တွေကပါ မီးဒဏ်ခံနိုင်တဲ့မျိုးအဖြစ် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာကြပါတယ်။ အမေရိကားအနောက်ပိုင်းမှာ ပေါက်ရောက်တဲ့ ထင်းရှူးပင် မျိုးစေ့တွေဟာ ပုံမှန်ဆိုရင် အစေ့ငုပ်နေပြီး တောမီးနဲ့ တွေ့ပြီးမှ မျိုးသစ် ဆက်ပွားတာဖြစ်ပါတယ်။ တောမီးလောင်ပြီး သိပ်မကြာခင်မှာ အဲဒီအစေ့တွေကနေ ပင်ပျိုတွေ ပေါက်လာလေ့ရှိကြပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ထိန်းမနိုင်သိမ်းမရ တောမီးကြီးတွေ လောင်ကျွမ်းရင်တော့ ဧရာမပြောင်းလဲမှုကြီးတွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ခုနောက်ပိုင်းမှာ ဧရိယာကျယ်ပြောပြီး ဖျက်အားပိုပြင်းတဲ့ တောမီးကြီးတွေ မကြာခဏ လောင်ကျွမ်းလာပါတယ်။

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် အပူချိန် မြင့်တက်လာတာနဲ့အမျှ သစ်တောမြေထဲက ရေအစိုဓာတ်တွေ အငွေ့ပျံနှုန်း ပိုများလာတယ်။ အမေရိကားတောတောင်တွေမှာ နှင်းမိုးခေါင်ပြီး သစ်တောတွေဆီကို ရောက်ရမယ့် အစိုဓာတ်တွေ လျော့နည်းလာတယ်။ ဒီလိုခြောက်သွေ့မှုအကြောင်းတရားတွေကြောင့် သစ်တောတွေဟာ မီးပွားတစ်စ ကျတာနဲ့ တန်းလောင်တဲ့ အခြေအနေ ရောက်လာပါတယ်။ (အမေရိကန်မှာ လောင်ကျွမ်းတဲ့ တောမီးတွေအနက် ၈၅ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးဟာ လူသားတွေ ချလိုက်တဲ့ မီးပွားကြောင့်လို့ သိရတယ်။)

နောက်ပြီး တောမီးမလောင်အောင် အလွန်အကြူး ထိန်းချုပ်လွန်းတဲ့ နေရာတွေမှာ သဘာဝအလျောက် တောမီး မလောင်ရတာကြောင့် အပင်သေတွေ စုပြုံလာတတ်ပါတယ်။ တကယ်လို့ အဲဒီနေရာတွေမှာ တောမီး လောင်ကျွမ်းပြီဆိုတာနဲ့ လောင်စာက အဆမတန် များပြီး ထိန်းမနိုင်သိမ်းမရ ဖြစ်လာတတ်ပါတယ်။

နောက်ပြီး ဧရာမတောမီးကြီးတွေဟာ ပျက်သုဉ်းမှုနဲ့ အသစ်ဖြစ်ထွန်းမှုကြား မျှခြေကို ပျက်စီးစေပါတယ်။ အချို့မီးကြီးတွေဆိုရင် သစ်တောရဲ့ဂေဟစနစ်တစ်ခုလုံးကိုပါ လုံးလုံးလျားလျား ဖျက်ဆီးပစ်လိုက်နိုင်ပါတယ်။ တောမီးနဲ့ အသားကျနေတဲ့ သစ်ပင်မျိုးစိတ်တွေတောင် ဒီလို အပြင်းထန်ဆုံးအခြေအနေမျိုးကို မကျော်လွှားနိုင်တတ်ကြပါဘူး။

တောမီးတွေကြောင့် လာမဲ့ငါးနှစ်အတွင်းမှာ မီးဒဏ်ခံ သစ်ခေါက်ရှိတဲ့ ကမ္ဘာ့ သစ်နီပင်ကြီးတွေ ၁၉ ရာခိုင် နှုန်းလောက် ပျက်စီးလိမ့်မယ်လို့ အမေရိကားအမျိုးသားဉယျာဉ်ဝန်ဆောင်မှုအဖွဲ့က ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ အမေဇုန်တောမှာလည်း တောအကြီးအကျယ် ပြုန်းတီးရာကနေ မီးဒဏ်ကို ခံနိုင်ရည် ပိုနည်းလာပြီး တောအတွင်းက ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲတွေ လျော့နည်းလာနေပါတယ်။

ဒီထိန်းမနိုင်သိမ်းမရ တောမီးတွေဟာ တောကနေ မြို့ရွာတွေအထိ ကူးစက်ဖို့လည်း အလားအလာ များပါတယ်။ အမေရိကားမှာ တောမီးဘေးသင့်မြို့ရွာများစွာဟာ အိုးအိမ်တွေကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ဖို့အတွက် ပြည်နယ်နဲ့ ဗဟိုအစိုးရတို့ဆီက ထောက်ပံ့ငွေ ရရှိကြပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ အသစ်ဆောက်မဲ့ အိုးအိမ်တိုက်တာတွေဟာ ယခင်ထက်ပိုပြီး မီးဘေး ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်အောင် ကြပ်မတ်တဲ့ စဉ်းမျဉ်းကတော့ သိပ်မရှိပါဘူး။ အိမ်အများစုကို မီးဘေးအန္တရာယ်များရာနေရာတွေမှာ တည်ဆောက်နေကြပါတယ်။ အမေရိကန်ပြည်နယ်တွေထဲမှာ ဆောက်ထားတဲ့ အိမ်ငါးလုံးအနက် နှစ်လုံးလောက်က တောမီးအန္တရာယ်အရှိဆုံးလမ်းကြောင်းပေါ်မှာ ကျရောက်နေတယ်လို့ အမေရိကန်သစ်တောဝန်ဆောင်မှုအဖွဲ့ ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ အမေရိကန်တွေ အနောက်အရပ်ကို ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်လာတာနဲ့အမျှ မီးဘေးအန္တရာယ်ကျရောက်နိုင်ခြေ အချိုးအစား ပိုကြီးထွားလာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

မီးသတ်အဖွဲ့တွေအနေနဲ့ တောမီးဘေး ပိုများလာမဲ့အခြေအနေကို ဘယ်လိုအကောင်းဆုံး စီမံမလဲဆိုတာ သေသေချာချာ တွေးထားကြရပါမယ်။ တောမီး မလောင်အောင် ထိန်းချုပ်လွန်းပြန်ရင်လည်း နောင်အနာဂတ်အတွက် ပြဿနာ ဖန်တီးရာကျနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေအနေနဲ့ တောမီးကို အကြောက်လွန်ရာကနေ အဲဒီလို ပြုမူမိနိုင်ပါတယ်။ တောမီးဟာ ကြောက်စရာလည်း ကောင်းသလောက် သစ်တောကျန်းမာရေးကလည်း သူအပေါ် မှီခိုနေပြန်ပါတယ်။ ■

ဝေယံဟိန်း (B.Ag)

Ref: Why forests need wildfires - The Economist

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...