လူတို့လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုတွင် သဘာဝဓာတ်ငွေ့၊ကျောက်မီးသွေး၊ တွင်းထွက်ဆီများကို မီးရှို့ခြင်း၊ သစ်တောများခုတ်ထွင်ခြင်း၊ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးများလုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ လူသားတို့ကြောင့်ပင် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့များ ဖြစ်ပေါ်ပြီး ကမ္ဘာ့ကြီးပူနွေးမှုနှင့် ဖန်လုံအိမ်အာနိသင် တိုးမြင့်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
၂၀၁၁ မှ ၂၀၂၀ ခုနှစ်သည် အပူဆုံးစံချိန်တင် ဆယ်စုနှစ်အဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့ပျမ်းမျှအပူချိန်သည် စက်မှုမတိုင်ခင်ခေတ်ကာလ၏ (၁.၁) ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ်သို့တိုးမြင့်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
လူတို့၏လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့များထွက်ပေါ်မှု၏ အဓိကအရင်းအမြစ်များမှာ-
- သဘာဝဓာတ်ငွေ့မီးရှို့ခြင်းနှင့် သစ်တောများပြုန်းတီးခြင်း (၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် လူတို့လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထွက်ပေါ်မှု၏ ၆၂ သည် သဘာဝဓာတ်ငွေ့များ မီးရှို့ခြင်းမှ ဖြစ်ပေါ်သည်)
- မြေအသုံးချမှုပြောင်းလဲခြင်းသည် အဓိကအားဖြင့် အပူပိုင်းဒေသရှိ သစ်တောပြုန်းတီးမှုများသည် လူတို့ဖန်တီးမှုကြောင့် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထွက်ပေါ်မှု၏ လေးပုံတစ်ပုံကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
- စားမြုံ့ပြန်တိရစ္ဆာန်များနှင့် တိရစ္ဆာန်ချေးများစီမံခန့်ခွဲခြင်း၊ စပါးစိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မြေအသုံးချမှုနှင့် ရွံ့နွံတောမြေများပြောင်းလဲခြင်း၊ ရေကန်များတူးဖော်ခြင်း၊ ဓါတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းများ ယိုစိမ့်ခြင်း၊ လေဝင်လေထွက်ပေါက်ရှိသောဖို့မြေများသည် မီသိန်းဓာတ်ငွေ့ကို ထွက်ပေါ်စေသည်။
- ရေခဲသေတ္တာတွင် အသုံးပြုသော ကလိုရိုဖလူအိုရိုကာဗွန်၊ မီးသတ်ဗူးများ၊ မီးသတ်ကိရိယာများနှင့် စက်ရုံများတွင် အသုံးပြုသော စီအက်ဖ်စီ (CFCs) နှင့် ဟေလွန် (Halons) တို့သည် ဖလူအိုရင်းပါဝင်သောဓါတ်ပေါင်းများထွက်ပေါ်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
- ဓာတ်မြေသြဇာအသုံးပြုမှုများကြောင့် စိုက်ပျိုးမြေများမှ နိုက်ထရပ်အောက်ဆိုဒ်ထွက်ပေါ်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
- မီသိန်းဓာတ်ငွေ့အများဆုံးထုတ်လုပ်မှုကို စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးကဏ္ဍမှ တွေ့ရှိရသည်။ ထို့နောက် ဓာတ်ငွေ့များယိုစိမ့်ခြင်း၊ သဘာဝဓာတ်ငွေ့သုံးစက်ရုံများမှ မီသိန်းထွက်ရှိမှုများ တွေ့ရသည်။ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးတွင် မီသိန်းအများဆုံးထွက်ရှိမှုမှာ တိရစ္ဆာန်မွေးမြူခြင်းမှ ဖြစ်သည်။ အထူးအားဖြင့် နွားမွေးမြူရေးသည် တိရစ္ဆာန်မွေးမြူခြင်းအပိုင်းမှ မီသိန်းထွက်ရှိမှု၏ ၆၅% ရှိသည်။
- သဘာဝဓာတ်ငွေ့၊ ကျောက်မီးသွေး၊ တွင်းထွက်ဆီများကို မီးရှို့ခြင်းမှ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်နှင့် နိုက်ထရပ် အောက်ဆိုဒ်တို့ ထွက်သည်။
- သစ်တောများခုတ်ထွင်ခြင်းသည် လေထုထဲမှာရှိသော ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ဓါတ်ငွေ့ကို စုပ်ယူ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်သော အပင်များကို ဖျက်ဆီးလိုက်ရုံသာမက ၎င်းဖျက်ဆီးခြင်းကြောင့် ကာဗွန်ဒိုင် အောက်ဆိုဒ်ထွက်ပေါ်မှုကို ဖြစ်စေပြီးလေထုထဲမှာ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ထုတ်လုပ်မှုပမာဏကို ပို၍ များပြားစေသည်။
- စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးများလုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ခြင်းကြောင့် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်၊ မီသိန်းနှင့် နိုက်ထရပ် အောက်ဆိုဒ်ဓာတ်ငွေ့တို့ကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
- နိုက်ထရိုဂျင်ပါဝင်သောဓာတ်မြေသြဇာများသည် နိုက်ထရပ်အောက်ဆိုဒ်ဓာတ်ငွေ့ကို ထွက်ပေါ်စေသည်။
- ဖလူအိုရီနိတ်ဓာတ်ငွေ့များသည် ၎င်းဓာတ်ငွေ့ကို အသုံးပြုသော ပစ္စည်းကိရိယာများ ဥပမာ - ရေခဲသေတ္တာ၊ အဝတ်လျှော်စက်တို့မှ ထွက်ရှိသည်။ ၎င်းသည် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ထက် အဆပေါင်း ၂၃,၀၀၀ ထက်ပို၍ ပူနိုင်စွမ်းအားရှိသည်။
ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် - နှစ်စဥ် လူတို့လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် လေထုထဲသို့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လုပ်မှုသည် တန်ပေါင်း (၃၀) ဘီလီယံကျော်ရှိပြီး စက်မှုမတိုင်ခင်ခေတ်ကာလ (၂၈၀ ပီပီအမ် -parts per million in 18th century) ထက် (၄၀) ရာခိုင်နှုန်းကျော် (၄၁၄ ပီပီအမ်, ၂၀၂၀ ခုနှစ်) တိုးမြင့်လာခဲ့သည်။
မီသိန်း - လူတို့လုပ်ဆောင်မှုကြောင့် မီသိန်းကို စက်မှုမတိုင်ခင်ခေတ်ကာလထက် (၂.၅) ဆကျော်ပိုထုတ်လွှတ်ခဲ့ပြီး (၁၈) ရာစုတွင် ၇၂၂ ပီပီဘီ (parts per billion-ppb) ရှိသော်လည်း ၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင် ၁၈၆၇ ပီပီဘီ (parts per billion-ppb) ထိ တိုးမြင့်လာခဲ့သည်။
နိုက်ထရပ် အောက်ဆိုဒ် - နိုက်ထရပ်အောက်ဆိုဒ်သည် စက်မှုမတိုင်ခင်ခေတ်ကာလမှစ၍ ၂၀ ရာစုကုန်ထိ ၂၀ ရာခိုင်နှုန်းတိုးမြင့်လာခဲ့သည်။ စက်မှုမတိုင်ခင်ခေတ်ကာလက ၂၇၀ ပီပီဘီ (parts per billion-ppb) ရှိသော်လည်း ၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင် ၃၃၂ ပီပီဘီ (parts per billion-ppb) ထိဖြစ်လာခဲ့သည်။
Reference:
European Commission, Climate Action, Causes of Climate change. https://climate.ec.europa.eu/climate-change/causes-climate-change_en
EPA (United States Environmental Protection Agency), Climate Change Science, Causes of climate change. https://www.epa.gov/climatechange-science/causes-climate-change
Greenhouse gas emissions, Wikipedia, The free encyclopedia, available website: https://en.wikipedia.org/wiki/Greenhouse_gas_emissions
ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။