သိုး၊ ဆိတ် အသည်းစားပိုး

မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရေလွှမ်းမိုးမှုရှိသောဒေသများတွင် အတွေ့ရများသော ကိုယ်တွင်းကပ်ပါးကောင်တစ်မျိုးမှာ ရွက်ပြားသန်ကောင်(အသည်းစားပိုး)ဟု ခေါ်သော Fasciola hepatica ဖြစ်သည်။

အခြားမျိုးစိတ်တစ်မျိုးဖြစ်သော Fasciola gigantica ကို တွေ့ရှိရသေးသော်လည်း ၎င်းတို့၏ ဘဝစက်ဝန်းနှင့် တိရစ္ဆာန်များအား တိုက်ခိုက်ပုံတို့မှာမူ အတူတူပင်ဖြစ်သည်။

ရောဂါဖြစ်ပွားစေသည့် အကြောင်းရင်းမှာ -

Fasciola hepatica နှင့် Fasciola gigantica မျိုးစိတ် ရွက်ပြားသန်ကောင်များကြောင့် ဖြစ်ပွားပါသည်။
ရွက်ပြားသန်ကောင် ၂ မျိုးလုံးကို တစ်နေရာတည်းတွင် တွေ့နိုင်ပြီး ၎င်းတို့သည် ခရု၏ ခန္ဓာကိုယ်ထဲတွင် ကြားခံလက်ခံကောင်အဖြစ် နေထိုင်ပြီးမှ ဆက်လက်ဖွံ့ဖြိုးကြီးထွားနိုင်သဖြင့် ခရုရှိသောဒေသများတွင် အတွေ့ရများပါသည်။

ကူးစက်ပုံမှာ -

သက်ကြီးကောင်များသည် သည်းခြေအိတ်နှင့် အသည်းတို့အား တွယ်ချိတ်ထားသောပြွန်ငယ် (သည်းခြေရည်ပြွန်) (Bile duct)တွင် နေထိုင်ပြီး သွေးများစုပ်ယူကာ သည်းခြေရည်ပြွန်ကို အကြီးအကျယ်ပျက်စီးစေပြီး ဥများဥချကြပါသည်။
ယင်းဥများသည် ပြင်ပသို့ တိရစ္ဆာန်၏မစင်မှတဆင့် ရောက်ရှိသွားကြပါသည်။
ရွက်ပြားသန်ကောင်ဥများသည် ရေထဲသို့ကျသွားပါက ဥမှပေါက်ပြီး ရေကူးကာ ခရုတစ်မျိုးကို ရှာဖွေကြပါသည်။
၄င်းတို့နှစ်သက်သောခရုအမျိုးအစားကို ရှာဖွေတွေ့ရှိသည့်အခါ ခရုခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ကာ ပွားများကြပြီး cercaria ခေါ် ရွက်ပြားသန်ကောင်သားလောင်းအဆင့်သို့ ရောက်ရှိကြပါသည်။
ထို့နောက် အဆိုပါ cercaria ရွက်ပြားသန်ကောင်လေးများသည် ခရု၏ကိုယ်မှ ပြင်ပသို့ထွက်လာပြီး ရေကူးကာ ကမ်းစပ်နားရှိ အပင်များတွင် တွယ်ကပ်ကာ metacercaria ရွက်ပြားသန်ကောင်ရောဂါပိုးများအဖြစ် ဖွံ့ဖြိုးလာပါသည်။
Metacercaria ပိုးများသည် ရေအိတ်ငယ်ကလေးများနှင့်တူပြီး ရေကျသွားချိန်တွင် ခြောက်သွေ့ပြီး မသေသွားအောင် ကာကွယ်ပေးထားပါသည်။
အကယ်၍ Metacercaria များကို လက်ခံကောင်များ(လူအပါအဝင်နို့တိုက်သတ္တဝါများ)က စားသောက်မိပါက အူထဲသို့ရောက်ရှိသွားပြီး အသည်းကပ်ပါးပိုးသားလောင်း(Juvenile flukes) များအဖြစ် အူနံရံကိုထိုးဖောက်ကာ အသည်းသို့ သွားရောက်ကြပါသည်။
အသည်းအတွင်းတွင် (၈-၁၂)ပတ်ကြာအောင် သွားလာထိုးဖောက်နေကြပြီး ဥများကို ဥချကြပါသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများမှာ -

အဆိုပါရွက်ပြားသန်ကောင်များအနေဖြင့် အသည်းအား မည်မျှဖျက်ဆီးပစ်သည်ဆိုသည့်အချက်နှင့် သွေးမည်မျှဆုံးရှုံးသွားသည်ဆိုသည့်အချက်များအပေါ် မူတည်နေပါသည်။ လက္ခဏာများအနေဖြင့်...

သွေးအားနည်းခြင်း၊
အသားဝါခြင်း၊
ခန္ဓာကိုယ်အချို့အစိတ်အပိုင်းများတွင် ရေစုခြင်း၊
တစ်ခါတစ်ရံ ဝမ်းလျှောခြင်း စသည့်လက္ခဏာများကို တွေ့ရှိရပါသည်။
အသဲကပ်ပါးပိုးသားလောင်း(Juvenile Flukes) များ အသည်းတွင် ထိုးဖောက်သွားလာထားသော လမ်းကြောင်းများတွင် သွေးစီးကြောင်းများနှင့် ဒဏ်ရာများ၊ အမာရွတ်များကို တွေ့ရတတ်ပါသည်။
ထို့ပြင် သည်းခြေရည်ပြွန်ထဲတွင် အရွယ်ရောက် ရွက်ပြားသန်ကောင်များကို တွေ့ရမည်ဖြစ်ပါသည်။
ရွက်ပြားသန်ကောင် ပမာဏများပါက တိရစ္ဆာန်သေဆုံးသည်အထိ ပြင်းထန်နိုင်ပြီး ရွက်ပြားသန်ကောင်ပမာဏ နည်းပါက ထုတ်လုပ်မှု ကျဆင်းစေနိုင်ပါသည်။

အသေကောင်အား ခွဲစိတ်စစ်ဆေးပါက -

အသည်းသည် ပျက်စီးနေပြီး ရွက်ပြားသန်ကောင်များကို တွေ့ရှိရနိုင်ပါသည်။

ရောဂါအားစစ်ဆေးခြင်း

တိရစ္ဆာန်များ၏ မစင်တွင် သန်ဥပါဝင်မှုကို စစ်ဆေးခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း၊ အသေကောင်ခွဲစိတ်စစ်ဆေးမှုအရလည်းကောင်း ရောဂါရှာဖွေဖော်ထုတ်နိုင်ပါသည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ရွံ့ညွှန်ထူထပ်သော နေရာများတွင် သိုး၊ ဆိတ်များအား မလွှတ်ကျောင်းသင့်ပါ။
နယ်မြေတစ်ခုလုံးသည် ရွံ့ညွှန်ထူထပ်ပြီး ရေလွှမ်းသောဒေသဖြစ်ပါက စားကျက်ဧရိယာအား ထိန်းချုပ်ခြင်းဖြင့် ရောဂါထိန်းချုပ်ရန် မဖြစ်နိုင်ပါ။
ရောဂါထိန်းချုပ်ရန် အခြားနည်းလမ်းတစ်ခုမှာ တိရစ္ဆာန်များအား လွှတ်ကျောင်းခြင်းမပြုဘဲ ခြံလှောင်မွေးမြူသည့်နည်းစနစ်(Zero-grazing)နည်းစနစ်ဖြင့် မွေးမြူကာ အစာကိုရိတ်ကျွေးခြင်း၊ အပင်ကြီးများမှ အရွက်များကျွေးမွေးခြင်းနည်းလမ်းပင် ဖြစ်ပါသည်။
အစာများအား အခြောက်ခံခြင်း (သို့မဟုတ်) အချဥ်ဖောက်ခြင်း (ဥပမာ-မြက်ချဥ်ဖတ်)တို့ ပြုလုပ်ပါက metacercaria ပိုးများကို သေဆုံးစေနိုင်ပါသည်။
သို့ရာတွင် F-hepatica ကို ထိန်းချုပ်ရန်အတွက် အသုံးများသောနည်းလမ်းမှာ ရွက်ပြားသန်ကောင်များ ပေါများသော အချိန်တွင် သန်ချဆေးတိုက်ကျွေးသည့်နည်းလမ်းပင် ဖြစ်ပါသည်။

ကုသခြင်း

သန်ချဆေးအတော်များများသည် အသည်းတွင် ရွေ့လျားသွားလာနေကြသော သန်ကောင်များအား ထိရောက်စွာ သတ်နိုင်စွမ်းမရှိပါ။
သန်ချဆေးများကို ထိရောက်စွာတိုက်ကျွေးနိုင်ရန် သန်ကောင်၏ဘဝစက်ဝန်းကို သိရှိနားလည်ထားရန် လိုအပ်ပါသည်။
မိုးရာသီကာလတွင် ခရုများပေါ်လာပြီး ရွက်ပြားသန်ကောင်များရှိသော တိရစ္ဆာန်မှ ဥများက ၄င်းခရုများထံသို့ ကူးစက်သွားမည်ဖြစ်သည်။
ထို့နောက် metacercaria များသည် တိရစ္ဆာန်အစာပင်များထံသို့ ရောက်ရှိသွားကြပြီး အခြားတိရစ္ဆာန်များသို့ ကူးစက်ကြသည်။
ထို့နောက် juvenile flukes များသည် အသည်းတွင် (၂-၃)လခန့် ရွေ့လျားသွားလာနေကြမည်ဖြစ်သည်။
ထို့ကြောင့် သည်းခြေရည်အိတ်တွင် နေထိုင်ကြသော သက်ကြီးရွက်ပြားသန်ကောင်များကိုသာ သတ်နိုင်သောဆေးများ (dorsilon, albendazole)ကို အသုံးပြုမည်ဆိုပါက metacercaria များကို နောက်ဆုံးစားမိပြီး နောက် ၃ လကြာမှသာ အသုံးပြုသင့်ပါသည်။
ရာသီဥတုသည် ကာလအတော်ကြာ ပူပြင်းခြောက်သွေ့သွားပါက ခရုများသည် တွင်းအောင်းသွားကြပြီး ခရုတွင် ကူးစက်ထားသော cercaria များ သေဆုံးကုန်ပါသည်။
နောက်ထပ်တစ်ကြိမ် ခရုများ ပြန်ထွက်မလာမီ ခြောက်သွေ့ရာသီကုန်ဆုံးချိန်သည် သန်ချဆေးတိုက်ကျွေးရန် အကောင်းဆုံးဖြစ်ပါသည်။
ထို့နောက် ခြောက်သွေ့ရာသီအစတွင် ဒုတိယတစ်ကြိမ် သန်ချဆေးတိုက်ကျွေးပါက ပိုမိုကောင်းမွန်ပါသည်။
နောက်ထပ်နည်းလမ်းတစ်ခုအဖြစ် triclabendazole ကို ခြောက်သွေ့ရာသီအစတွင် တိုက်ကျွေးနိုင်ပါသည်။
၎င်းဆေးသည် သက်ကြီးကောင်နှင့် အသည်းတွင်ရွေ့လျားနေသော juvenile flukes များကိုပါ သေဆုံးစေနိုင်ပါသည်။
ထို့နောက် ခြောက်သွေ့ရာသီအဆုံးတွင် Albendazole or Dorsilon ကို ဆက်လက်တိုက်ကျွေးပေးခြင်းဖြင့် triclabendazole တိုက်ကျွေးစဥ်က လွတ်သွားသော သန်ကောင်များကိုပါ သေဆုံးစေနိုင်ပါသည်။

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...