မိုးရာသီတွင် အဖြစ်များသည့် ကြက်သွေးဝမ်းရောဂါ ကာကွယ်ကုသနည်း

ကြက်သွေးဝမ်းရောဂါ ( coccidiosis in poultry) သည် မိုးရာသီတွင် အဖြစ်များသော ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်သည်။

ကြက်သွေးဝမ်းရောဂါဆိုတာဘာလဲ

ကြက်များ၏ အစာလမ်းကြောင်းအတွင်း ကပ်ပါးပိုး ( အမီးဘား ) ဝင်ရောက်ကာ အူအတွင်းနံရံများကို ပျက်စီးစေပြီး အူတွင်းနေရာအချို့ သွေးယိုထွက်ခြင်းနှင့် သွေးဝမ်းသွားခြင်းကို ဖြစ်စေသောရောဂါဖြစ်သည်။
အစာစားနှုန်းကျခြင်း၊ အစာစားပြီး ကိုယ်အလေးချိန်မတိုးခြင်း၊ FCR ခေါ် အစာမှအသားသို့ ပြောင်းလဲနှုန်းညံ့ခြင်းတို့ကြောင့် မွေးမြူစီးပွားကို ထိခိုက်စေသည့် အစာလမ်းကြောင်းရောဂါ ဖြစ်သည်။
ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအများအပြားတွင်လည်း ဖြစ်ပွားပျံ့နှံ့လျက်ရှိသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ကြက်သွေးဝမ်းရောဂါကို ဖြစ်စေသော ပိုးမျိုးစိတ် (၇ )မျိုး ရှိသည်။ မျိုးစိတ်အလိုက် အူလမ်းကြောင်း နေရာမတူ သီးခြားတွယ်ကပ်တတ်သကဲ့သို့ တစ်နေရာတည်းတွင်လည်း မျိုးစိတ်တစ်ခုထက် ပိုမိုနေထိုင်ကြသည်လည်း ရှိသည်။
မျိုးစိတ်အချို့က အူလမ်းကြောင်းကို ပြင်းထန်စွာပျက်စီးစေပြီး အချို့မှာမူ သိပ်မပြင်းထန်လှ။ ထို့ကြောင့်လည်း ကြက်တို့တွင် ဤရောဂါဖြစ်ပေါ်ခံစားနေရစဉ် ရောဂါခံစားရပုံချင်း မတူပေ။
ရောဂါအပြင်းအပျော့မှာ ဝင်ရောက်သော ပိုးမျိုးစိတ်၊ ကြက်၏အသက်အရွယ်၊ ရှိနေသောကိုယ်ခံစွမ်းအားအဆင့်၊ ကြက်စားသုံးထားသော အစာအာဟာရ အဆင့်အတန်း စသည်တို့ပေါ် မူတည်ကာ ကွဲပြားမှု ရှိသည်။
ပုံမှန်အားဖြင့် ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ပြီး ၄-၅ ရက် အစာစားနှုန်း၊ ရေသောက်နှုန်း လျော့သွားတတ်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် အများစုသော မွေးမြူရေးသမားတို့မှာ အစာစား၊ ရေသောက်ပမာဏ ကောင်းစွာမှတ်သားလေ့နည်းခြင်းကြောင့် စောလျင်စွာ သိခဲသည်။
ကြက်ငယ်များတွင် အူနံရံများ ပျက်စီးသောကြောင့် သွေးအားနည်းကာ ကုပ်၍စုနေခြင်း၊ အမွေးဖွာခြင်း၊ ကြက်ခြံနံရံသို့ တန်းစီကပ်နေကြခြင်း သွေး/ အချွဲတို့ပါဝင်သော မစင်သွားခြင်း၊ စသောရောဂါလက္ခဏာများတွေ့နိုင်ပြီး ၈ ပတ်ထက်ကြီးသောကြက်များတွင် မတွေ့နိုင်ပေ။
ကပ်ပါးမျိုးစိတ်အလိုက်နေရာသီးသန့်ဝင်ရောက်တွယ်ကပ်လေ့ရှိသည်။

၁။ ကပ်ပါးပိုး ( E.acervulina.) မျိုးစိတ်ဝင်ရောက်ခံရပါက..

အူသိမ်ဦး (duodenum loop ) ( ပစောက်ပုံကွေး ) တစ်လျှောက်တွင် တွယ်ကပ်သည်။
သိပ်ပြင်းထန်ပါက အူသိမ်လယ်ထိ ဆက်လက်ပြန့်ပွား ထိခိုက်စေသည်။
အူနံရံတွင် အဖြူရောင် အစင်းကြောင်းပမာ မြင်နိုင်သည်။ ထိုအခါ အူနံရံ ထူထဲရောင်ရမ်းနေသည်ကို တွေ့ရမည်။

၂။ ကပ်ပါးပိုးမျိုးစိတ်( E.maxima ) ၏ သားလောင်းဥ (oocysts ) ကို ကြက်ကစားမိပြိး ၄-၆ ရက်ကြာသောအခါ..

အူသိမ်လယ်တွင် လိမ္မော်ရောင်အချွဲများဖြစ်လာပြီး အပ်ဖျားပေါက်ပမာ သွေးယိုထွက်ခြင်းကို တွေ့ရမည်။
အူတွင်းမြှေးလွှာတွင်လည်း ထိုကဲ့သို့တွေ့ရမည်။

၃။ ကပ်ပါးပိုးမျိုးစိတ် ( E.tenella )တွယ်ကပ်ခံလျှင်..

လွယ်ကူစွာ သိသာနိုင်ပါသည်။
ထိုပိုးမျိုးစိတ်သည်(caecum ) အူပိတ်နံရံတွင် သွေးခဲများ တင်းကျပ်စွာပြည့်လျှက် မြင်နိုင်သည်။

ကူးစက်ပုံ

သွေးဝမ်းရောဂါရှိသောကြက်မှ စွန့်ထုတ်လိုက်သောမစင်တွင် ပိုးဥ (Oocyst) ပါဝင်နေပါသည်။ ၎င်းသည် အစာခွက်၊ ရေခွက်၊ ကြမ်းခင်း(ကြက်နေ/အိပ်သည့်နေရာ) ပေါ်တွင် တွယ်ကပ်နေလေ့ရှိပြီး စိုစွတ်သောအခြေအနေတွင် ၁ လထိ မပျက်စီးပါ။
ကြက်က ထို Oocyst ကို စားမိသောအခါ အစာလမ်းကြောင်းထဲရောက်သွားပြီး သားလောင်းအဆင့်ဆင့်ပြောင်း၊ ပွားများကာ အူနံရံတွင်း အကောင်ရေများစွာပေါက်ပွား ကျက်စားပြီးနောက် မစင်နှင့်အတူ အပြင်သို့ရောက်လာပါသည်။
Oocyst တစ်လုံးသည် ၅-၇ ရက်အတွင်း နောက်ထပ် ပိုးဥ ၂-၃ သန်းထိ ပွားနိုင်ပါသည်။

ကုသခြင်း

၁။ သောက်ရေတွင် ၁ ဂါလံလျှင် Amprolium ၁ ဂရမ်နှုန်း 3-5 ရက်တိုက်ခြင်း
၂။ ဆာလ်ဖာ ( sulfamethazine )ကို သောက်ရေ ၁ ဂါလံလျှင် ၄ ဂရမ်နှုန်း ၄ ရက်ထည့်တိုက် ( ဥကြက်မ မတိုက်သင့်)
၃။ Toltrazuril ( Tolcox 2.5 % ) ကို ရေ ၁ ဂါလံလျှင် ဆေး ၁၃.၅ စီစီနှုန်း ( ၈ ) နာရီအထိဆက်တိုက်တိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ကုသနိုင်ပါသည်။

(မှတ်ချက် - သွေးဝမ်းဆေးများကို ၄-၆ လကြာလျှင် တစ်မျိုးပြောင်းသင့်)

ကာကွယ်ခြင်း

၁။ အစာတွင် ဆေးများထည့်သွင်းပေးခြင်း( monesin,salinomycin,lasalocid, maduramicin,semduramicin )
၂။ ကာကွယ်ဆေးပေးခြင်း (ဈေးကွက်တွင်ရှိနေပြီ )။

( သဘာဝအရ ကိုယ်ခံစွမ်းအားပေါ်နိုင်သော်လည်း ရေတိုမွေးသော အသားစားကြက် (37-44 ရက်)များအတွက် ပြီးပြည့်စုံသော ကာကွယ်မှုမရနိုင်ပါ )

၃။ ခြံတွင်းအစိုဓာတ်ထိန်းသိမ်းခြင်း( သောက်ရေများ မဖိတ်စင်အောင် ဂရုတစိုက်လုပ်ခြင်း )
၄။ ခြံတွင်းစီးဖိနပ်ဖြင့်သာ ခြံတွင်းဝင်ရောက်ခြင်းနှင့် ဇီဝလုံခြုံရေးကောင်းအောင်ဆောင်ရွက်ခြင်း

Dr.ညွန့်ရွှေ ( မွေးမြူဆေးကု )

Reference: V Guyonnet Coccidiosis ,Manual of Poultry Diseases, Ceva.

Maurice Pitesky, Coccidiosis in Chickens,…transmission, treatment.

Overview of Coccidiosis in Poultry.MSD MANUAL

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...