ယာစပါး (အပိုင်း-၂)

Basic Agricultural Science – (85) Upland Rice - 2

အခြေခံစိုက်ပျိုးရေးသိပ္ပံပညာ - (၈၅) ယာစပါး (အပိုင်း-၂)

စကားချီး၊ နိဒါန်း (Prologue/Preface)

၂၀၂၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ (၁၂) ရက်နေ့တွင် ရေဆင်းစိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်၏ နှစ် ၁၀၀ ပြည့် ရာပြည့်အကြိုအတွက် အသက် ၈၀-နှစ်အထက် စိုက်ပျိုးရေးဘွဲ့ရ ဆရာကြီး ၃-ဦးကို ရေဆင်းရှိ စိုက်ပျိုးရေးပညာပေးရေးနှင့် ကျေးလက်ဖွံ့ဖြိုးရေးသင်တန်းကျောင်း (Agricultural Extension and Rural Development Training Center - AERDTC) ၌ နေပြည်တော်ရှိဘွဲ့ရများအားလုံးက ဦးစီးကျင်းပပါသည်။

ရေဆင်းစိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်မှ အငြိမ်းစား ဆရာကြီးဒေါက်တာအောင်သန်းနှင့် ဆရာကြီးဦးလှထွန်း၊ ဗဟိုစိုက်ပျိုးရေးသုတေသနဌာနမှ ဆရာကြီးဦးကျော်စိုးတို့အား အငြိမ်းစား ဒုတိယဝန်ကြီး ဆရာဦးအုန်းသန်း၊ အငြိမ်းစားဒုတိယ ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် ဦးအေးကိုကိုတို့က ဦးဆောင်၍ အသက် ၈၀-နှစ်အောက် ဘွဲ့ရများကို ကန်တော့ခဲ့ကြပါသည်။ ဆရာဦးကျော်စိုးသည် အသက် ၈၁-နှစ်ရှိပြီ ဖြစ်သော်လည်း တောင်သူများနှင့်ထိတွေ့ဆက်ဆံ၍ သိထားသမျှ ပညာရပ်များကို ပညာပေးလုပ်ငန်း လုပ်နေတုန်းဟူ၍ ဩဝါဒပေးရာ ကျွန်တော်အဖို့ အလွန်အားတက်သွားပါသည်။ ကျွန်တော်၏ အခြေခံစိုက်ပျိုးရေးသိပ္ပံပညာ (Basic Agricultural Science) ဆောင်းပါး များသည်လည်း တောင်သူဦးကြီးများကို မိမိသိသမျှ အသိပညာပေး၊ ပညာပြန်လည် ယူကာ နောင်ဆက်လက်ပညာပါရမီဖြည့်ဖို့ရည်ရွယ်ထားပါသည်။ သို့ဖြစ်ပါ၍ စိုက်ပျိုးရေး ပညာရှင်များ၊ စိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်ဘွဲ့ရများ၊ လက်တွေ့နယ်ပယ်တွင် ကျွမ်းကျင်လျက်ရှိသော တောင်သူဦးကြီးများအနေဖြင့် အကြံပြုဆွေးနွေးပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ကမ္ဘာ့စုစုပေါင်း စပါးထုတ်လုပ်မှု၏ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ အာရှ၊ ပစိဖိတ်ဒေသအတွင်းတွင်ရှိသော်လည်း ယာစပါး၊ တောင်ယာစပါးမှာ ရာခိုင်နှုန်း အနည်းငယ်သာ ရှိပါသည်။

ဇယား - ၁ နိုင်ငံအလိုက် စပါးစိုက်ဧရိယာနှင့် ယာစပါးရာခိုင်နှုန်း (၂၀၂၂-၂၃)

အရှေ့တောင်အာရှတွင် ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံဖြစ်သော လာအိုနိုင်ငံသည် ယာစပါးစုစုပေါင်း စပါးစိုက်ဧရိယာ၏ ၄၉ ရာခိုင်နှုန်းစိုက်ပါသည်။ ကျွန်တော်တို့ မြန်မာနိုင်ငံသည် စုစုပေါင်းစပါးဧရိယာ၏ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းခန့် ယာစပါး (သို့) တောင်ယာစပါး ကိုစိုက်ပျိုးပါသည်။ အာဖရိကတိုက်အချို့ နိုင်ငံများတွင်တော့ စပါးစိုက်ဧရိယာ အားလုံး၏ ၈၀-၉၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ယာစပါးကို စိုက်ပျိုးကြပါသည်။

စပါးပင်ရာသီဥတုလိုအပ်ချက် (Climatic Requirement of Rice)

စပါးပင်၏ သဘာဝသည် တစ်ဝက်တစ်ပျက်ရေကြိုက်ပင် (Semi-aquatic Crop) ဖြစ်နေ၍ စိုက်ပျိုးသော မျိုးပြား (Cultivar) အလိုက် အခြောက်စိုက် (ယာ၊ တောင်ယာ Upland) လည်းစိုက်လို့ရသလို ရေတစ်ဝက်၊ ကုန်းတစ်ဝက် (Moderately Submerged Condition – Lowland) သို့မဟုတ် ရေအနက် ၃-ပေ မှ ၁၅-ပေ လောက် အနက်အထိ (Deep Water) လည်း စိုက်ပျိုးရိတ်သိမ်းနိုင်ပါသည်။ သို့သော် ယာစပါးမှာ လယ်စပါးလို ကန်သင်း (Bund / Levee) များ မရှိ၍ မိုးရေ၊ သွင်းရေများ သိုလှောင်သိမ်းဆည်းရန် ခက်ခဲပါသည်။

ပုံ - ၁ တောင်စောင်းတွင် လယ်ကန်သင်းဖြင့် လှေကားထစ်ပုံစိုက်ပျိုးထားသော စပါးခင်းများ

ကမ္ဘာပေါ်တွင် စပါးသီးနှံကို ကမ္ဘာ့မြောက်ခြမ်း လတ္တီတွတ် ၅၃ ဒီဂရီ (North Latitude 53*N) ရှိ တရုတ်နိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ဒေသများမှ အီကွေတာအနီးရှိ အင်ဒိုနီးရှားစသည့်နိုင်ငံများ၊ ကမ္ဘာ့တောင်ခြမ်း လတ္တီတွတ် ၃၅ဒီဂရီ တောင် (South Latitude 35*S) ရှိ ဩစတေလျနိုင်ငံ နယူးဆောက်ဝေးလ်ပြည်နယ်အထိ ကျယ်ဝန်းစွာ စိုက်ပျိုးနေသည်ကို မြင်တွေ့နေရပါသည်။ နိုင်ငံပေါင်း ၁၀၀နှင့် အထက်သည် နှစ်စဉ် စပါးမက်ထရစ်တန်ပေါင်း သန်း ၈၀၀ ကျော် ထုတ်လုပ်ပေးနေပါသည်။

(က) မိုးရေချိန် (Rainfall)

တောင်ယာစပါးအောင်မြင်ဖြစ်ထွန်းရန်နှင့် အထွက်ကောင်းစေရန် မိုးရေကို အဓိကအားထားနေရသော ဒေသများတွင် အလွန်အရေးကြီးပါသည်။ ယာစပါးသက်တမ်းတလျှောက်လုံးအတွက် စုစုပေါင်း မိုးရေချိန်သည် (Amount) အ‌ရေးကြီးသလို သက်တမ်းအလိုက် ဖြန့်ဝေရွာချမှု (Distribution) ကလည်း အရေးကြီးပါသေးသည်။

ပုံ - ၂ မုတ်သုံမိုး ဝင်ရောက်မှုနှင့် ထွက်ခွာမှုပုံစံ နှစ်အလိုက်ပြောင်းလဲသွားပုံ

ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု (World Climate Change) ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံသို့ မုတ်သုံမိုး အဝင်မှာ ၁၉၆၁-၁၉၉၀ နှစ်များတွင် မေလ ၅ ရက်၌စခဲ့သော်လည်း ၁၉၈၁-၂၀၁၀ နှစ်များ တွင် မေလ ၁၈-ရက်ကျမှသာ မုတ်သုံနောက်ကျဝင်ပါတော့သည်။ ထို့အတူ အနှစ် ၂၀ အတွင်း မုတ်သုံထွက်ခွာသွားမှုမှာ အောက်တိုဘာ ၁၄ ရက်နေ့ကနေ စောပြီး အောက်တိုဘာ ၃ ရက်တွင်ထွက်ခွာသွားပါတော့သည် (ပုံ -၂)။ ထိုသို့ မိုးကနောက်ကျရွာ၊ မုတ်သုံမိုး စောထွက် သွား၍ တောင်ယာ စပါးများ စိုက်ပျိုးမှုကိုလည်း သက်ရောက်ပါသည်။ မိုးရေချိန်အပေါ်မူတည်၍ တောင်ယာစပါးအထွက်သည် တစ်ဧက ၂၀-၃၀ တင်းလောက်သာ ရှိနေပါသည်။

(ခ) နေရောင်ခြည် (အလင်းရောင်) ရရှိမှု (Solar Radiation)

နေရောင်ခြည်မှပေးသော မြင်ရသောအလင်းရောင် (Visible Wave Length – 380-720 nm) ကို အပင်အလင်းဖွဲ့အစာချက်လုပ်မှု (Photosynthesis) အတွက် အသုံးပြုပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအပါအဝင် မုတ်သုံမိုးရရှိသည့် နိုင်ငံများမှာ မိုးစပါး ရင့်မှည့်ချိန် (Ripening Stage)၌ နေရောင်ခြည်သည်တစ်ရက်လျှင် တစ်စင်တီမီတာ ပတ်လည် ၃၅၀-ကယ်လိုရီခန့်ရပါသည်။ ထိုပမာဏသည် စပါးအထွက်အကောင်းဆုံးဖြစ်သော သမပိုင်းနိုင်ငံများ (Temperate Countries) ၌ စပါးစိုက်ပျိုးသော သက်တမ်းတစ်လျှောက်လုံး နေရောင်ခြည်လုံလောက်စွာရရှိသဖြင့် အပူပိုင်းနိုင်ငံများ၏ စပါးအထွက် ကွာခြားနေရခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်ဆုံး တစ်ရက်လျှင် တစ်စင်တီမီတာပတ်လည် ၇၀၀ ကယ်လိုရီ (700 Cal cm-2 day-1) အထိ ရရှိနိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၃ အာရှနိုင်ငံများ လအလိုက် နေရောင်ချည်ရရှိမှု

(ဂ) နေ့တာတိုရှည်မှု (Natural Day Length or Photoperiod)

စပါးပင်သည် သဘာဝအရ နေ့တာတိုပင် (Short Day Plant) ဖြစ်သော်လည်း နေ့တာရှည်ရသောဒေသများမှာလည်း နေ့တာတုံ့ပြန်မှု မရှိသောမျိုးများ (Photoperiod Insensitive Rice Cultivars) မွေးမြူထားသဖြင့် စိုက်ပျိုးဖြစ်ထွန်းနေပါသည်။ စပါးပန်းပွင့်ချိန်တွင် နေ့တာတိုနေမှသာ ပန်းပွင့် (Flowering)၊ ဝတ်မှုံကူး (Pollination)၊ မျိုးအောင် (Fertilization) အစေ့တည်ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ သမပိုင်းနိုင်ငံများတွင် တစ်ချို့မျိုးများကို ဤအချိန်ကို ပန်းပွင့်ချိန်နှင့် ချိန်ကိုက်စိုက်ပျိုးကြပါသည်။ နေ့တာကို တိုင်းထွာမှုမှာ နေထွက်ချိန် (Sunrise) မှ နေဝင်ချိန် (Sunset) ကို မှတ်သားပြီး ကြယ်တို့မှ အလင်းရောင်ရရှိချိန် အနည်းငယ် (Civil Twilight) ကိုလည်း သီးသန့်ထည့်တွက်ပါသည်။ နေ့တာရရှိချိန်ရှည်ကြာပါက နေရောင်ခြည်ရရှိမှု ပိုမိုများပြားပြီး အစာချက်လုပ်မှု အားကောင်းကာ အပင်ကြီးထွားမှုနှင့် အထွက်နှုန်းပိုမိုနိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၄ ရာသီအလိုက် နေ့တာ၊ အပူချိန်၊ နေရောင်ခြည်ရရှိမှု ပြောင်းလဲသွားပုံ

(ဃ) အပူချိန် (Temperature)

စပါးပင်အတွက် အပူချိန်လိုအပ်ချက်မှာ အနိမ့်ဆုံး ၂၀ ဒီဂရီဆဲစီးရပ် - စင်တီဂရိတ် (20 * C) နှင့် အမြင့်ဆုံး ၃၀ ဒီဂရီ ဆဲစီးရပ်တို့ ဖြစ်ပါသည်။ ထိုအပူချိန်ထက် လျော့သွား၊ များသွားက အပင်မသေနိုင်သော်လည်း အထွက်တော့ လျော့ကျသွားပါပြီ။ ယာစပါး အတွက် အညောက်ပေါက်ရန် (၁၈-၄၀ ဒီဂရီ ဆဲစီရပ်) အတွင်း လိုအပ်ပြီး ပန်းကောင်းစွာပွင့်ရန် (၂၅-၃၁ ဒီဂရီ ဆဲစီရပ်) ကြားလိုအပ်ပါသည်။ ရင့်မှည့်ရန်အတွက်မူ ၃၀ ဒီဂရီ ဆဲစီရပ် ပတ်ဝန်းကျင် လိုအပ်ပါသည်။ ယာစပါး တွင် ၃၅ ဒီဂရီ ဆဲစီရပ် အထက်နှင့် အစိုဓာတ်နည်းမှု(Water Stress Condition) ဖြစ်မည် ဆိုပါက စပါးနှံများ မအောင်မြင်နိုင်ဖြစ်ပြီး (Spikelet Sterility) အဖျင်းအမှော် များပြားပါလိမ့်မည်။

ပုံ - ၅ ယာစပါး တစ်နေ့တာအတွင်း အရွက်အပူချိန်ကွာခြားမှု

(င) စိုထိုင်းဆ (Relative Humidity)

လေထုထဲတွင်တည်ရှိသော ရေငွေ့ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။ စိုထိုင်းဆတိုင်း ကိရိယာနှင့် တိုင်းထွာသည်။ စပါးအတွက် အသင့်တော်ဆုံး စိုထိုင်းဆမှာ ၆၀ မှ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းအတွင်းဖြစ်သည်။ ရေငွေ့ (Vapour) ပါဝင်မှု အနည်းအများဖြစ်သော စိုထိုင်းဆ ၈၅-ရာခိုင်နှုန်းကျော်သွားပါက ပိုးမွှား (Insect Pests)၊ ရောဂါ (Plant Disease) ကျရောက်မှု ဖြစ်ပေါ်နိုင်၍ အထွက်ကျဆင်းနိုင်ကာ အလွန်အရေးကြီးပါသည်။

(စ) လေတိုက်နှုန်း (Wind)

တစ်နာရီ မိုင် (သို့) ကီလိုမီတာ မည်မျှနှင့် တိုက်ခတ်ခြင်းကို ဆိုလိုပါသည်။ လေတိုက်နှုန်းကိရိယာ (Anemometer) နှင့် တိုင်းထွာပါသည်။ လေတိုက်ရာအရပ်ကို လေညွှန်တံ (Wine Vane) ဖြင့်တိုင်းထွာပါသည်။ လေတိုက်နှုန်းပြင်းထန်ပါက ဆိုင်ကလုန်း၊ တိုင်ဖုန်း၊ ဟာရီကိန်းစသည့် မုန်တိုင်းများ ဖြစ်ပေါ်ကာ သီးနှံပင်များပျက်စီး ဆုံးရှုံးနိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၆ လေတိုက်မှုကြောင့် ဘယ်ဘက်ပုံတွင်ယိုင်လဲနေပြီး ညာဘက်သည် စပါးအစွမ်းဖွင့် စိုက်စနစ်ကြောင့် ယိုင်လဲမှုနည်းမှုကို ယှဉ်ပြပုံ

(အပိုင်း - ၃ ဆက်ပါဦး မည်)

(မှီငြမ်းစာအုပ်များ) References

Arraudeau, M.A. and Vergara, B.S. (1988) A Farmer Primer on Growing Upland Rice. IRRI and IRAT. 292p.

De Datta, S.K. (1981) Principles and Practices of Rice Production. John Wiley & Sons. 640p.

FAO (1977) Upland Rice. Food and Agriculture Organization. 30p.

Pande, H.K. (1994) Improved Upland Rice Farming Systems. FAO. 117p.

Yoshida, S. (1981) Fundamentals of Rice Crop Science. IRRI. 279p.

(ဒေါက်တာမျိုးကြွယ်)

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ဟုထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...